Šumovita planina Kukavica sa kanjonom reke Vučjanke, biser je juga Srbije. Zbog živopisne prirode i vrednih spomenika istorije ova destinacija je raj za ljubitelje prirode i veliki turistički potencijal Srbije.

Planina Kukavica se prostire na jugoistoku Srbije na levoj obali Južne Morave, i Pčinjskom i Jablaničkom okrugu. Prema zapadu je ograničena rekom Veternicom. Spada u Rodopske planine. Kukavica je velika planina koja se nalazi severno od vranja i južno od Leskovca i padine joj se protežu do ovih gradova. Najviši vrh je Vlajna (1442 m), a slede ga Valjovska čuka (1207 m), Tumba (1192 m), Furnište (1370 m), Tikva (1405 m), Bukovska čuka (1386 m) i Orlova čuka (1306 m). Venac ovih vrhova, sa dolinom Goleme reke, deli planinu na dva dela – severni, strmiji, deo je bez naselja dok se na južnom, blažem, delu javljaju sela. Na južnom delu planine, iznad Vranja, uzdižu se Oblik (1310 m) i Grot (1327 m). Zbog svojih pravilnih, kupastih, oblika ova dva vrha planine Kukavice se ponekad navode kao zasebne planine.

Severnom stranom planine probija se brza i bistra reka Vučjanka, koja je usekla u stenje svoj kanjon, dubok 300 metara. Njeno korito puno je vodopada, slapova i virova, od kojih su najpoznatiji Đokini virovi. Izvire na oko 1100 metara nadmorske visine, duga je 18 kilometara i, ulazeći u dolinu uliva se u reku Veternicu.

Plahovita Vučjanka prava je blagodet za ovaj kraj. Tokom letnjih žega postaje kupalište i mnogi u njenoj hladnoj vodi pronalaze osveženje. U donjem delu toka su brojne stare vodenice, koje i danas melju žito. A poseban biser čitavog kompleksa koji čine planina Kukavica i reka Vučjanka je Hidrocentrala Vučje, druga u Srbiji, sagrađena 1903. godine, koja i sada proizvodi električnu energiju.

Jedna od blagodeti reke Vučjanke je i mekoća njene vode, zbog koje je krajem 19. i početkom 20. veka ovde i začeta tekstilna industrija. Osnivači prve fabrike tekstila u obližnjem mestu Vučju, članovi porodice Teokarović, prepoznali su prednosti vode iz te reke, zbog čije se mekoće od vune u vučjanskim pogonima dobijao štof izuzetnog kvaliteta.

Porodica Teokarević izgradila je tridesetih godina prošlog veka na obroncima Kukavice, na obali Vučjanke i svoju zadužbinu – crkvu Rođenja Svetog Jovana Krstitelja. Ovaj preznik, koji se obeležava 7. jula, ujedno je i slava Vučja. Crkvena porta i sama varošica tog dana posebno ožive zbog brojnih gostiju koji tada pristignu iz okolnih mesta.

Prema nekim pretpostavkama, na mestu gde je sada crkva nekada se nalazio stari hram, koji se povezuje sa junakom ovog kraja iz turskog doba, Nikolom Skobaljićem. Po ovom junaku nazvan je i Skobaljić grad, utvrđenje s kraja 14. i početka 15. veka, na vrhu stenovitog grebena iznad kanjona, od koga su ostale ruševine.

Taj lokalitet, još jedna od vrednosti ovog kraja, proglašen je kulturnim dobrom. Arheološka istraživanja na tom prostoru, vršena osamdesetih godina prošlog veka pokazala su da je lokalitet višeslojan. Pronađeni su fragmenti grnčarije iz perioda od trećeg do prvog veka pre nove ere.

Iako se sa sigurnošću ne zna kako je Kukavica dobila ime, prema jednoj legendi, naziv potiče upravo iz vremena Turaka i velikog stradanja srpske vojske u boju na Kosovu, posle koga su srpske majke, udovice, sestre dugo kukale za poginulima.

Preko ove planine vodi stari put koji spaja Leskovac i Vranje i ujedno predstavlja najkraću vezu između ta dva grada. Danas najčešće korišćen od strane biciklista. Idući ovim putem skoro na ulazu u Vranje nalazi se još jedna srednjovekovna tvrđava. To je Markovo kale. Ime je dobila po Marku Kraljeviću. Pretpostavlja se da je sagrađena u 13. veku.

Pohodi na Kukavicu danas su često organizovani od strane planinarskih društava.
Kukavica i Radan kao da se dopunjuju, jer iako blizu jedna druge, sličnih visina i lepote, ove planine odišu različitim karakterom, drugačijim prizorima i ritmom.

Na Kukavici ali i njenoj okolini od desetak kilometara, nema nijedne fabrike, ni zagađivača.

Na obroncima Kukavice raste i raznovrsno lekovito bilje i gljive. Mnogi poznavaoci tog dela Srbije kao njenu veliku prednost ističu čist vazduh i živopisnu, netaknutu prirodu. Retka seoska naselja na padinama Kukavice sada su gotovo opustela, tek poneko domaćinstvo održalo se u ovoj planinskoj idili.

Nekada stočarski kraj, Kukavica je imala brojne pašnjake koje je, sredinom prošlog veka, vojska pošumila borom, smrčom i jelom. Tako se sada pored guste listopadne, uglavnom bukove, javljaju i delovi četinarske šume, dok su se pašnjaci zadržali samo u blizini naselja.
Listopadno drveće je samoniklo, dok su četinari veštački pošumljeni.

Najpoznatija je zlatna bukva ili mezijska bukva (Fagus moesiaca), koja je deo istoimenog prirodnog rezervata i ubraja se u najkvalitetnije drvo ove vrste u Srbiji. Bogat biljni svet uslovljen je i bogatstvom vode koje na Kukavici ima na pretek. Mnoštvo izvora, potoka i rečica se spušta sa svih strana planine.

Ko jednom poseti planinu Kukavicu, ostaje za buduće godine zaodenut tom slikom koja nagoni na večnost i razmišljanje…

Rezervat prirode „Kukavica“ – stanje i zaštita.pdf